Jarząb pospolity – Sorbus aucuparia L. w praktycznej gemmoterapii i floroterapii
« Poprzednia strona | Blog - strona główna
Jarząb pospolity (zwyczajny) – Sorbus aucuparia L. należy do rodziny różowatych – Rosaceae. Przybiera formę krzewu lub drzewa i dorasta do około 15 m wys., sporadycznie do 20 m wys. Korona zaokrąglona, pień walcowaty, pokryty szarą i gładką korą. Młode pędy owłosione, starsze nagie, szarobrązowe; pąki wydłużone, stożkowate, owłosione. Wyróżnia się pąki wierzchołkowe, spiczasto jajowate oraz pąki boczne, większe, wąsko lub spiczasto wydłużone, nieco wygięte, przylegające do pędu. Łuski pąkowe ciemnobrunatne, a nawet czarnawe. Liście długości do 20 cm, nieparzysto-pierzaste, złożone z 9-20 listków; listki piłkowane z wyjątkiem dolnej ich części, matowo-zielone, na dolnej stronie sinawe. Kwitnie w maju. kwiaty białe, średnicy do 1 cm, zebrane w baldachogrona, pachnące. owoce jabłkowate, drobne, kuliste, początkowo pomarańczowe, potem czerwone, do 8 mm średnicy, cierpkie, dojrzewające we wrześniu. nasiona przed wysiewem trzeba stratyfikować. Kora zawiera 6-8% garbników.
W jarzębinie nie występują alkaloidy (dawniej alkaloid nazywany był sorbiną). Jarząb nie daje pozytywnych prób na reakcje barwne alkaloidowe. Liście, nasiona, kora, niedojrzałe owoce (miękisz owocni) zawierają glikozydy cyjanogenne (prunazyna, amigdalina 0,1-0,5%). Owoce, kwiaty, liście bogate są w glikozydy flawonoidowe (kwercetyna, kaempferol), trójterpeny (kwas ursolowy), fitosterole, związki fenolowe (aukuparyna = 2,6-dimethoxy-4-phenylphenol, metoksyaukuparyna), lignany. W korze występuje lupeol, betulina, 22-hydroksybetulina, fitosterole, alkohol cerylowy. Liście zasobne w witaminę C (200 mg/100 g).
Wszystkie części jarzębiny są bogate w alkohole cukrowe (sorbitol), kwas sorbowy, kwas parasorbinowy (=parasorbowy) 0,04%, sorbozę, metylopentozany. Owoce zawierają karotenoidy – w świeżych owocach od 15 do 18 mg%(alfa- i beta-karoten, kryptoksantyna), witaminę C (0,03-0,15%), cukry (do 11%, sacharoza, glukoza), garbniki, pektyny. Kora, liście, owoce zasobne są w kwas chinowy, chlorogenowy, izochlorogenowy, neochlorogenowy, kawowy i cynamonowy. Aukuparyna to inhibitor 5-lipooksygenazy oraz substancja onkostatyczna. Działa hamująco na rozwój raka okrężnicy (HCT15), płuc (A549), czerniaka (SK-MEL-2) i inne. Informację o tym, że jarząb zawiera glikozydy cyjanogenne (amigdalina) znajdziemy w bardzo starych publikacjach, np. F. Rochleder’a z 1859 r. (Phytochemie).
Składem jarzębiny zajmowali się wybitni badacze, np.: Liebig (kwasy, cukry, glikozydy), Wicke (amigdalina), Berzelius (karotenoidy), Mulder (woski), Hofmann – kwas sorbowy, parasorbowy (The sole constituent of "Vogelbeeröl", an oil obtained by steam distillation of the acidified juice of the ripe berries of the mountain ash, Sorbus aucuparia L., Rosaceae: Hofmann, Ann. 110, 129 (1859).
Aukuparyna
Pączki – Gemmae Sorbi aucupariae powinny być zbierane od kwietnia do maja. Zawierają fitosterole, alkohole i kwasy woskowe, flawonoidy (kwercetyna, izokwercytryna), kwasy fenolowe (kwas chinowy, kawowy, galusowy, cynamonowy), kwas parasorbinowy (parasorbowy), triterpeny (kwas ursolowy), aukuparyna, betulina i jej pochodne (hydroksybetulina, hydroksyallobetulina), lupeol, sorbitol, pentozy, glukoza, garbniki proste. Działanie fitofarmakologiczne pączków: regulujące wypróżnienia, napotne, przeciwgorączkowe, onkostatyczne, przeciwcukrzycowe, przeciwzapalne (stawy, mięśnie, naczynia), hipotensyjne, pobudzające oddychanie płucne, przeciwalergiczne, antybakteryjne.
Wskazania: zaparcia, nieregularne miesiączkowanie, choroby gorączkowe, cukrzyca, stany zapalne stawów (choroby reumatyczne), nadciśnienie, uogólnione zakażenia, szczególnie jednak płuc i oskrzeli.
Zewnętrznie: suchość skóry, zmęczenie skóry, przebarwienia, stany zapalne, rozszerzone pory, trądzik różowaty, worki i cienie po oczami – kremy, mleczka, serum zawierające do 15% eliksiru pączkowego 1:10.
Preparaty i dawkowanie:
Ocet z pączków: 100 g świeżych krojonych pączków zalać 1000 ml octu 5%, macerować 1 miesiąc. Zażywać po 10 ml 2 razy dziennie przy dyspepsji (niestrawności). Zewnętrznie jako tonik przeciwzapalny, przeciwświądowy, antyalergiczny i ściągający pory, po uprzednim rozcieńczeniu wodą zdrojową (1 łyżka na szklankę wody).
Do okładów na rany, oparzenia, miejsca ugryzione/ukąszone przez owady/pajęczaki. Do płukania włosów przy braku połysku, grzybicy, łupieżu i stanach zapalnych cebulek włosowych. Napar z pączków: 1 łyżkę rozdrobnionych pączków zalać 1 szklanką wrzącej wody lub mleka. Po 40 minutach pić po 100 ml, 2-4 razy dziennie.
Przy chorobach gorączkowych co 2-3 godziny po 100 ml, najlepiej z sokiem malinowym i miodem oraz witaminą C. Napar działa przeciwzapalnie i antyseptycznie na skórę i błony śluzowe, zatem nadaje się do okładów na oczy, przemywania skóry zapalnie zmienionej, a także do okładów na trudno gojące się rany.
Macerat ze świeżych pączków: pączki rozdrobnić i zalać wodą z dodatkiem witaminy C (1%) i gliceryny (15%). Na każde 10 g pączków przypada 100 ml roztworu witaminy C i glicerolu. Pozostawić na 24 godziny. Zażywać po 2 łyżki 2-3 razy dziennie na czczo jako środek immunostymulujący, przeciwzapalny dla jelit oraz żołądka, odtruwający i ogólnie wzmacniający.
Roztwór taki nadaje się do pielęgnacji skóry cierpiącej na atopowe zapalenie skóry i przebarwienia. Eliksir z pączków: 10 g pączków świeżych i pokrojonych nożem ceramicznym zalać 100 ml następującej mieszanki ekstrahującej:
Rp. Mieszanka ekstrahująca pączki jarzębiny Glicerol 25 ml Woda 30 ml Witamina C krystaliczna 5 g Spirytus 70% 25 ml Sorbitol lub ksylitol w syropie 15 ml Po 1 miesiącu maceracji, można przecedzić (ale nie jest to konieczne) i zażywać po 5 ml 2-4 razy dziennie jako immunostymulator i środek wzmacniający. Wyciąg na winie z pączków: 100 g pączków zalać 700 ml wina białego wytrawnego, macerować minimum 3 miesiące. Codziennie przez miesiąc wypić 1 kieliszek wina (ok. 100 ml) przy chorobach alergicznych, reumatyzmie, chorobie wieńcowej i nadciśnieniu. Kuracja powinna trwać 2-3 tygodni. Można powtarzać 1 raz na kwartał.
Kwas parasorbowy (5-hydroxy-2-hexenoic acid lactone
Kwiaty jarzębiny – Flos Sorbi aucupariae zbierane są w początkach kwitnienia. Muszą być suszone w ciemnym pomieszczeniu, w temperaturze do 40 stopni C. Liście zbieramy w maju i czerwcu, gdy mają najwięcej witaminy C. Kwiaty są surowcem flawonoidowym i fenolokwasowym. Są bogate w kaempferol, kwercetynę, rutynę, apigeninę), kwasy trójterpenowe (alfa-amyryna, kwas ursolowy), olejek eteryczny (związki salicylowe, kariofilen, nerol), alifatyczne węglowodory (n-oktakozan, trikozanol), fitosterole (beta-sitosterol), kwasy fenolowe (kawowy, pochodne kw. cynamonowego i hydroksybenzoesowego), kwas sorbowy i parasorbowy, alkohole cukrowe, cukry, aukuparyna. Działanie farmakologiczne kwiatów: napotne, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, moczopędne, przeciwwysiękowe, antyalergiczne, przeciwreumatyczne, przeciwobrzękowe, rozkurczowe, uspokajające, rozwalniające.
Wskazania dla kwiatów: choroby alergiczne, nadciśnienie, wysięki, kruchość naczyń krwionośnych, zapalenie żył, stany zapalne nerek i pęcherza moczowego, choroba wieńcowa, choroby gorączkowe.
Preparaty i dawkowanie: Infusum – napar z kwiatów jarzębiny: 1-2 łyżki suchych lub świeżych kwiatów na 1 szklankę wrzącej wody lub mleka; po 15-20 minutach pić po 100 ml 2-4 razy dziennie. Przy przeziębieniu i gorączce 4 razy dziennie po 100-150 ml najlepiej z syropem malinowym i miodem. Wino z kwiatów: świeże kwiaty poddać fermentacji jak przy każdym winie. Gotowe wino pić 1 raz dziennie po kieliszku przy nadciśnieniu, miażdżycy i chorobie wieńcowej. Wyciąg na białym winie ze świeżych kwiatów (1 część kwiatów na 7 części wina białego wytrawnego), leżakowany przez minimum 3 miesiące działa podobnie.
Napar z kwiatów: okłady na oczy zmęczone i przy zapaleniu spojówek oraz zapaleniu naczyniówki oka. Do przemywania skóry z rozszerzonymi porami i naczyniami krwionośnymi, przy trądziku różowatym. Ocet na kwiatach: 1 część świeżych lub suchych kwiatów lub pączków kwiatowych zalać 10 częściami 5% octu, macerować minimum 30 dni, przefiltrować.
Stosować do okładów na miejsca z krwiakami, obrzękiem, ponadto do przemywania skóry jako tonik antyseptyczny, ściągający, przeciwzapalny (1 łyżka octu kwiatowego z jarzębiny na 1 szklankę wody). Roztwór takiego octu nadaje się również do płukania włosów uszkodzonych zabiegami fryzjerskimi (farbowanie, trwała). 10 ml octu zażyty doustnie poprawia trawienie i działa przeciwalergicznie (2 razy dziennie po 10 ml w wodzie bogatej w wapń, np. Wielka Pieniawa).