Figi – Feige – Caricae Fructus w Pharmacopoea Helvetica XI. Liście figowca w medycynie ludowej.
« Poprzednia strona | Blog - strona główna
W Farmakopei Szwajcarskiej 11 (2012 r.) – Pharmacopoea Helvetica XI znaleźć można monografię owocu figowca pospolitego (figi pospolitej, figi karyjskiej) – Fructus Caricae (niem. Feige).
Zgodnie z definicją jest to cały, wysuszony owoc pochodzący z Ficus carica Linne o zawartości co najmniej 45% ekstraktu (zawartość ekstraktu suchego z surowca po odparowaniu rozpuszczalnika – wody!). W 2009 roku zamieściłem wpis na temat owoców figowca: https://rozanski.li/583/ficyna-ficin-i-ficus/ Należy również wspomnieć, że pod nazwą Fructus Caricae może kryć się w niektórych lekospisach owoc z drzewa melonowego – Carica papaya L. (rodzina papajowate – Caricaceae):
Figowiec jest drzewem dorastającym do 10 m wys., choć nie trudno znaleźć formy krzewiaste w stanie dzikim, jak i w uprawie. Liście okrągławe, dłoniaste-3-5-klapowane, do 12 cm średnicy. Należy do rodziny morwowatych – Moraceae.
Liście, owoce i pędy wypełnione są mlecznym sokiem, zawierającym około 12% kauczuku. To co zjadamy i określamy owocem to tak naprawdę owocostan z owocem rzekomym.
Owoc rzekomy powstaje wskutek rozrostu osi kwiatu. Same owoce właściwe są drobne, to niełupki, twarde i wyczuwalne podczas zjadania fig. Istnieją dwie grupy fig: adriatyckie i smyrneńskie (najbardziej cenione). Figi adriatyckie uprawiane są we Włoszech i w krajach dawnej Jugosławii. W kwiatostanach tej odmiany występują tylko kwiaty żeńskie, które zawiązują owoce bez zapylenia i zapłodnienia (owoce partenokarpiczne).
Figi smyrneńskie pochodzą z upraw w Azji Mniejszej i Północnej Afryce. Wykształcają kwiaty żeńskie, które ulegają zapyleniu i zapłodnieniu pyłkiem pochodzącym z osobników o kwiatach męskich. Figi “dzikie” zwane kozimi (kapryfigi) zawierają zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie, wykształcają drobne owoce, które nie są jadane.
Figi kozie są jednak bardzo ważne jako źródło pyłku dla uprawianych fig z kwiatami żeńskimi. W zapylaniu bierze udział błonkówka Blastophaga psenes = Blastophaga grossorum. Od kapryfigi wywodzi się nazwa kapryfikacji, czyli przynoszenia do sadu kwitnących pędów z “dzikich” figowców kozich i ich wieszania na figowcach uprawianych. Blastophaga przenosi wówczas pyłek z kwiatów fig kozich na te uprawiane, dające duże owocostany.
Owocostany figowca zawierają od 50 do 70% cukru inwertowanego, 5% pektyn. 1,3% tłuszczu, ok. 3,3% białka i ok. 2,9% soli mineralnych. W nasionach fig znajduje się około 24-30% oleju tłustego (a w nim 40% kwasu linolowego, 48% kwasu linolenowego, 19,8% kwasu oleinowego). W owocach i liściach występują furanokumaryny (psoralen, bergapten).
Świeży sok działa fotosensybilizująco, dlatego nie zaleca się wystawiania skóry na promienie słoneczne przy spożywaniu świeżych fig lub stosowaniu świeżego soku figowego. W liściach i owocach zawarte są fenolokwasy (kwas chinowy, ferulowy, kawowy, kawoilochinowy), flawonoidy (kwercetyna) oraz trójterpeny.
Na uwagę zasługują enzymy proteolityczne, najbardziej znany – ficyna (cysteinoproteaza), która była izolowana i stosowana w lecznictwie przy niestrawności i parazytozach oraz w technologii żywności (np. do enzymatycznej obróbki białek, zmiękczania mięsa). Ficyna znalazła też zastosowanie w immunologii przy preparatyce różnicowania antygenów i w biotechnologii. Figi – Feige wchodzą w skład Caricae Sirupus compositus (Zusammengesetzter Feigensirup):
Rp. Caricae Sirupus compositus, wg Pharm. Helv. XI
Figi 120 g
Owoc senesu 70 g
Sacharoza 450 g
Etanol 96% 60 g
Olejek z mięty pieprzowej 1 kropla (0,02 g)
Olejek goździkowy (z goździkowca korzennego) 1 kropla (0,023 g)
4-hydroksybenzoesan metylu 0,7 g (proponuję pominąć w warunkach domowych i zastąpić olejkiem z drzewa benzoesowego, nalewką z pączków topoli 1:1 lub olejkiem z Gaultheria)
4 hydroksybenzoesan propylu 0,3 g (jak wyżej)
Woda – q.s. (tyle ile potrzeba w poszczególnych etapach).
Figi i senes macerować w 700 g wody przez 3 godziny (ja proponuję od razu przygotować z obu surowców napar, który można zostawić do naciągnięcia na 1-2 godziny, wyciąg uzyskany zlać, po czym masę jeszcze raz zalać niewielką ilością wody i macerować 1 godzinę, oba wyciągi połączyć). Wg przepisu w Farmakopei Szwajcarskiej i tak uzyskany wyciąg trzeba doprowadzić do wrzenia i przefiltrować. Następnie dodać do wyciągu syrop z cukru. Cukier należy rozpuścić w jak najmniejszej ilości wody na gorąco (łaźnia wodna). Zamiast syropu cukrowego można użyć miód lub melasę. Do chłodnego wyciągu z syropem dodaje się olejki uprzednio wymieszane w etanolu (spirytus 96%). Dopełniamy wodą przegotowaną (destylowaną) do 1000 ml. Syrop działa przeciwwzdęciowo, wiatropędnie i rozwalniająco. Posiada również właściwości wykrztuśne.
Zażywać po 15-20 ml 1-2 razy dziennie, lub mniejsze dawki, ale częściej. Jak podał W. Wiorogórski (1914 r.) wodny wyciąg z Ficus carica Linne, bogaty w białka aktywne (przyspieszające trawienie) nosił nazwę kradyny (cradinum, la cradina). W dawnym języku polskim enzymy nazywano fermentami. Ten właśnie ferment (kradyna) dodany do mięsa, sernika, ściętego białka jaj działał “nadzwyczaj energicznie, rozpuszczając je zupełnie”. Świeży mleczny sok, maseczka ze świeżych fig działa trawiąco na naskórek i zmiękczająco na skórę. Maseczki ze świeżych liści i owoców figowych odżywiają skórę, usuwają zrogowaciały naskórek oraz zaskórniki i wygładzają.
W medycynie ludowej usuwano świeżym mlecznym sokiem z figowca: brodawki, zmiany rakowe oraz przerośnięte blizny. Również ukąszenia/użądlenia smarowano sokiem mlecznym wykorzystując działanie inaktywujące dla jadów białkowych oraz wpływ przeciwzapalny. Doskonały środek do peelingu enzymatycznego w kosmetyce.
Sok mleczny niszczy też obumarłą tkankę i bakterie w trudno gojących się ranach. Świeże owoce oraz wyciśnięty z nich sok nasilają trawienie białek w żołądku, leczą dyspepsję i pomagają w oczyszczeniu jelit. Figi zapobiegają zaparciom.
Enzymy proteolityczne zawarte w świeżym soku z owoców oraz w liściach mają właściwości przeciwpasożytnicze. Wodny wyciąg z liści działa hipoglikemicznie. Wyciągi z liści sporządzone na rozpuszczalnikach organicznych, po odparowaniu, działały hepatoprotekcyjnie, przeciwgrzybiczo, antybakteryjnie i przeciwskurczowo (np. patrz publikacja: Mawa S, Husain K, Jantan I. Ficus carica L. (Moraceae): Phytochemistry, Traditional Uses and Biological Activities. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:974256. doi:10.1155/2013/974256). Wg Hillera i Melziga (2007, 2010) liście figowca zawierają około 0,8% kumaryn (skopoletyna, bergapten, psoralen, umbeliferon, marmezyna), polisacharydy (4,8%), witaminę C (0,33%), trójterpeny, garbniki, sok mleczny (lateks) oraz proteazę – fizynę (podobnie jak w owocach).
W medycynie ludowej liście są używane przy kaszlu, cukrzycy, przeziębieniu, skąpomoczu i niestrawności.Ponadto jako środek przeciwrobaczy. Świeży sok może drażnić skórę i powodować fotodermatozy. Owoce – Fructus Caricae są używane przy obstrukcjach jako środek rozwalniający. Pomocne również w hemoroidach, chorobach pęcherza moczowego, nerek (kamica, piasek moczowy) i dnie moczanowej. W połączeniu z pistacjami, migdałami, kardamonem, cukrem, szafranem i mlekiem – jako Aphrodisiacum. Odwar z owoców wg dra E. Geisslera i dra J. Moellera (1887 r.) 30-60 g na 500 ml. Uprażone rozdrobnione figi – do sporządzania kawy figowej (Feigenkaffee).
Figi były w składzie dawnych farmakopealnych mieszanek ziołowych o działaniu wykrztuśnym. Wg dra G. Dragendorffa (1898 r.) Ficus carica L. (Feigenbaum) pochodzi z Azji Mniejszej, Armenii i Persji. Mleczny sok zawiera peptonizujący ferment, inny niż papayotyna (obecnie papaina), przy czym Autor powołał się z tą informacją na publikację dra U. Mussi z 1890 r., do której odwołał się również wcześniej wspomniany W. Wiorogórski.
W Chinach liście figowca stosowano w leczeniu choroby hemoroidowej. Syrop figowy – z owoców (75%) łączono z ekstraktem z senesu (20%) i eliksirem pomarańczowym (5%) uzyskując smaczny środek przeczyszczający. Do dziś w Niemczech, czy Szwajcarii można nabyć rozmaite środki, czasem przypominające słodycze, zawierające ekstrakt lub pulpę z owoców figowca, tamaryndowiec (pulpa owocowa), z dodatkiem senesu, śliwki i in., które zalecane są przy zaparciach.
Rp. Kostka figowa rozwalniająca (Früchtewürfel) Pulpa figowa (z owoców figi, bez skórki) 6,8 g Pulpa z owoców tamaryndowca (pasta) 0,5 g Liście lub owoc senesu, sproszkowane 0,5 g Środki konsystenotwórcze (kształtujące konsystencję) do 10 g (np. gliceryna, miód twardy, melasa). Składniki wymieszać do jednorodnej masy (przeliczyć na 100 g), rozwałkować do odpowiedniej grubości, w razie konieczności dodać sypki mannitol, aby utwardzić, wykrawać kostki o masie około 10 g, następnie posypać mannitolem krystalicznym, zawijać uzyskane kosteczki w woskowany papier (np. ten do pieczenia). Spożywać 1-2 kostki dla łagodnego przeczyszczenia.
Napar z liści suchych: 1-2%, 2-3 filiżanki dziennie przy nieżytach układu oddechowego oraz kamicy moczowej. Pulpa ze świeżych owoców: 1-3 łyżek przy niestrawności i zaparciach. Sok ze świeżych owoców (przecier): 30-50 ml, przy kaszlu, zaparciach, przeziębieniu, niestrawności. Na czczo przy Candida i in. drożdżakach.
Sokiem świeżym z liści przemywać rany, miejsca ukąszone/użądlone. Również roztarte liście (papka) działają oczyszczająco i gojąco na stare rany i wypryski. Świeże owoce, świeże liście figowca przemielić ze świeżą cebulą (pół na pół) i stosować na trudno gojące się rany oraz bliznowce.
Maść na lanolinie/maśle z dodatkiem soku mlecznego z figowca (liście, niedojrzałe owoce) oraz sokiem ze świeżej cebuli stosować na owrzodzenia, zastarzałe rany, wypryski i bliznowce. Uporczywe brodawki i kłykciny smarować mleczkiem z figowca, na przemian sokiem z glistnika (Chelidonium) i mleczkiem z dowolnego gatunku wilczomlecza (Euphorbia). Sok z owoców i przecier z owoców figowych pomocne są w leczeniu przeziębienia, nieżytów układu oddechowego, grypy i niestrawności. Działają ogólnie wzmacniająco.