Arnika – Arnica w ziołolecznictwie
« Poprzednia strona | Blog - strona główna
Kwiat arniki – Flos Arnicae, czyli kwiat kupalnika pochodzi z kupalnika (dawniej tranek angielski, pomornik) górskiego (lekarskiego) = arniki górskiej – Arnica montana L. lub arniki łąkowej – Arnica chamissonis Lessing subspecies foliosa (Nuttal) Maguire, z rodziny złożonych – Compositae (Asteraceae). Arnika górska występuje dziko w polskich górach i na pogórzu, ponadto w północno-wschodniej części kraju, na wzgórzach, polanach, łąkach, w widnych lasach, na murawach. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Jest pod ochroną. Może być uprawiana w ogrodach.
Surowiec na rynku europejskim pochodzi głównie z Hiszpanii, Szwajcarii, dawnej Jugosławii i z Włoch. Surowcem leczniczym jest również całe ziele i korzeń arniki – Herba et Radix Arnicae. Kwiat arniki zawiera laktony seskwiterpenowe typu pseudogwajanolidu, w Arnica montana od 0,3 do 1%, przy czym Pharmacopoea Europea wymaga przynajmniej 0,4%, w Arnica chamissonis ssp. foliosa 0,07-1,4%; olejek eteryczny 0,5-1%, w którym dominuja kwasy tłuszczowe i alkany, pochodne tymolu, mono- i seskwiterpeny, poliacetyleny; flawonoidy (0,4-0,6%), głównie izokwercytryna, astragalina i luteolina; kwasy fenolowe (chonowy, cynaryna, chlorogenowy, kawowy, galusowy; kumaryny (skopoletyna, umbeliferon; trójterpeny; sterole, karotenoidy (ksantofil), alkaloidy pirolizydynowe (kwas tusilagowy, izotusilagowy, 2-pirolidynooctan); irydoidy (loliolid); cholina, garbniki. Dawniej kwiat arniki zaliczano do surowców tymohydrochinowych. Goryczkę zawatą w arnice określano nazwą arnicyny (ok. 0,4%).
Korzeń arniki zawiera olejek eteryczny – do 1,5%, a w nim eter metylowy tymohydrochinonu i eter kwasu izomasłowego florolu, ponadto fitosterole i arnicynę. Kwiat arniki jest fałszowany nagietkiem, niektórymi gatunkami jastrzębca, ponadto mniszkiem. Arnika pobudza fagocytozę. Hamuje zakażenia LIsteria monocytogenes i Salmonella typhimurium.
Wyciągi z arniki mają właściwości fungistatyczne i grzybobójcze. Arnika jest jednak najbardziej znana z właściwości przeciwzapalnych, przeciwzakrzepowych. Leczy wysięki zapalne, niektóre wypryski i korzystnie działa przy trądziku różowatym oraz sterydowym, z objawami teleangiektazji i plamic. Okłady z naparu, wyciągu octowego, rozcieńczonej nalewki arnikowej – leczą skutki urazów mechanicznych (krwiaki, siniaki, ból, obrzęk).
Nalewka arnikowa poprawia krążenie skórne, obwodowe, w kończynach, wieńcowe i mózgowe. Ułatwia ustępowanie zastoin limfatycznych. Wzmaga diurezę, rozszerza naczynia krwionośne, pobudza psychicznie. W połączeniu z miłorzębem Ginkgo, eleutherococcusem, guaraną, mate, wąkrotką (Centella, gotu cola), cytryńcem chińskim – wydatnie poprawia pamięć, kojarzenie, koncentrację. Zażywana przed treningiem sportowym zapobiega przedwczesnemu zmęczeniu psychicznemu i fizycznemu, przeciwdziała powstawaniu wysięków okołomięśniowych, a w czasie odpoczynku przyśpiesza ustępowanie zakwasów i hamuje wyzwalanie reakcji prozapalnych.
Arnika łagodzi objawy miażdżycy, objawy szumu w uszach, zawrotów głowy, zadyszki, osłabienia serca, szczególnie u osób starszych. Naukowo udowodniono, że wyciągi z arniki powstrzymują proces chemotaksji dla leukocytów, zapobiegają uwalnianiu lizosomalnych enzymów, uwalnianiu serotoniny w trombocytach. Arnika zawiera inhibitory uwalniania histaminy, głównie w mastocytach (komórkach tucznych), co zmniejsza reakcje alergiczne.
Arnika w połączeniu z krwawnikiem i rumiankiem szczególnie silnie działa przeciwhistaminowo. Zmniejsza wytwarzanie prostaglandyn (mediatorów bólu), hamuje agregację krwinek i powstawanie zakrzepów. Hamuje fosfolipazę A2 i cyklooksygenazę 1, ponadto 5-lipooksygenazę i syntazę leukotrienów C4. Arnika zawiera składniki hamujące rozwój komórek nowotworowych. W XVIII i XIX wieku kwiat arniki uważano za środek pędzący mocz i napotny, wzmacniający serce, wzmagający oddech i podniecający. Z ziela i korzenia uzyskiwano sok, który stabilizowano etanolem (1 cz. soku na 10 części alkoholu 70%) i zażywano doustnie przy kurczach nerwowo-mięśniowych, porażeniach, niedowładach. Wskazaniem do zażywania doustnego był również wstrząs mózgu.
Zewnętrznie w postaci okładów i częstego obmywania trudno gojących się ran, w razie uderzenia, zwichnięcia, złamania (nalewka rozcieńczona wodą przegotowaną lub wodą zakwaszoną octem). Nalewkę zalecano przy zapaleniu żył, zakrzepicy, miażdżycy i nadciśnieniu. Arnika może wywołać u niektórych ludzi uczulenie.
Preparaty arnikowe trzeba dawkować i sporządzać precyzyjnie. Przedawkowane wywołują podrażnienie gardła i przewodu pokarmowego, wymioty, biegunkę, bóle brzucha, zawroty i bóle głowy, zaburzenia sercowe, a nawet utratę przytomności. Kobiety ciężarne i karmiące nie mogą zażywać arniki.
Doustnie nalewkę arnikową – Tinctura Arnicae 1:10 (1 część surowca na 10 części alkoholu 60-70%) – 3 razy dziennie po 10 kropli lub 2 razy dziennie po 15 kropli.
Napar z kwiatów lub ziela – Infusum Arnicae: 1 łyżka surowca rozdrobnionego suchego zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić pod przykryciem na 30 minut, przecedzić. W ciągu dnia wypić 50 ml naparu, najlepiej z miodem. Przechowywać w lodówce. Ponadto do okładów i przemywania.
Kuracja doustna: 14-18 dni, potem przerwa minimum 1 miesiąc.
Wyciąg octowy – Acetum Arnicae: 1 część kwiatów lub ziela rozdrobnionych (świeżych lub suchych) zalać 5 częściami octu spożywczego o temp. 60-80 stopni C. Nie przecedzać. Po 7 dniach maceracji można stosować. 1 łyżka octu arnikowego na 1-2 szklanki wody: od płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych, w tym zapaleniu dziąseł, pleśniawkach, infekcjach Candida, bolesnych nadżerkach; do przemywania skóry łojotokowej, z ropniami, wypryskami; do okładów na opuchnięte stopy, podudzia, w okolice obolałych stawów, z obrzękiem, na miejsca uderzone, z siniakami, krwiakami do okładów na odleżyny, owrzodzenia i rany.
Mieszanina do okładów zakwaszona: 1 łyżka nalewki arnikowej + 1 szklanka wody + 1 łyżka octu lub roztworu Altacetu – na miejsca po kontuzjach sportowych, urazach, opuchnięte. Na czyraki i owrzodzenia również pomocne. Nalewka z arniki wchodzi w skład maści arnikowej. Wyciągi płynne z arniki są składnikami kosmetyków zalecanych do pielęgnowania skóry trądzikowej, z “problemami naczyńkowymi”. W handlu są dostępne kremy, żele, maście, mleczka arnikowe.
Zawartość wyciągów z arniki w preparatach handlowych jest bardzo różna, przeciętnie w granicach 0,1-10%. Maści i żele arnikowe zawierają do 20% nalewki arnikowej farmakopealnej. Najgorsze są kosmetyki oparte na ekstraktach glikolowych, parafinowych, wazelinowych z arniki. Ludzie obeznani z tematem wiedzą, że takie preparaty są bezwartościowe. Wybierając nalewkę gotową z arniki trzeba zwrócić uwagę na jej skład. Doustnie na należy stosować nalewki arnikowej sporządzonej na metanolu, alkoholu skażonym, glikolu lub mieszaninach różnych rozpuszczalników (np. propanol z metanolem i etanolem, etanol z glikolem itd.). Jeśli chcemy mieć pewność, najlepiej sporządzić samodzielnie nalewkę z arniki. W handlu jest dostępny kwiat arniki.