Rodzaj Usnea, czyli brodaczka należy do porostów – Lichenes. W starszych układach taksonomicznych porosty były gromadą i należały do roślin. Nowsze systematyki zaliczają porosty do grzybów i wydzielają je nazwą grzyby lichenizowane (Fungi lichenisati).

Porosty są organizmami symbiotycznymi utworzonymi przez glony, sinice i grzyby. Fotobiontem w symbiozie są zielenice (Chlorophyceae) lub bezjądrowe sinice – Cyanophyta (Cyanobacteria). Grzybami budującymi plechę porostów są najczęściej workowce – Ascomycota (98% porostów), rzadziej Basidiomycota lub Deuteromycota (Fungi imperfecti). Zaliczenie porostów do grzybów nie jest wcale odkryciem współczesnych botaników i żadnym nowatorskim podejściem systematycznym, jak niektórzy autorzy piszą. Znakomity botanik duński – dr Eugenius Warming (1841-1924), profesor botaniki na Uniwersytecie w Kopenhadze, w 1902 r. usystematyzował następująco porosty:

Abteilung (dział, gromada – divisio): Kryptogammae (rośliny zarodnikowe) Reihe (nie mylić z jednostką Reich – regnum): Thallophyta – plechowce (Reihe – jednostka wyższa między gromadą i klasą w układzie Warming’a) Unterreihe: Fungi – grzyby Anhang zu den Pilzen (załącznik do grzybów): Lichenes W systemie Richarda Wettstein’a (1863-1931): Typ: plechowce (Euthallophyta) (typ to jednostka taksonomiczna nietypowa, leżąca między podkrólestwem i gromadą) Gromada: grzyby i porosty – Fungi et Lichenes

Dla uzupełnienia podam, że w 1901 roku Richard Wettstein (1863-1931) ogłosił pierwszy polifiletyczny układ taksonomiczny roślin. Początkowo rośliny podzielił na 7, a następnie 9 typów: Schizophyta, Monadophyta, Myxophyta, Conyugatophyta, Bacilliariophyta, Phaeophyta, Rhodophyta, Euthallophyta i Cormophyta. W typie Cormophyta ( rośliny osiowe, osiowce) znalazły się gromady: rodniowce (Archegoniatae) i rośliny kwiatowe (Anthophyta). Anthophyta obejmowały podgromady: nagozalążkowe (Gymnospermae) i okrytozalążkowe (Angiospermae). Okrytozalążkowe rozdzielił tradycyjnie na klasy: dwu- i jednoliścienne (Dicotyledones et Monocotyledones).

Obecnie porosty mają następujące położenie w układzie systematycznym: Królestwo: jądrowe (Eucaryota) Podkrólestwo: grzyby (Mycobionta) Gromada: porosty (Lichenes) Klasa: porosty pleśniakowe – Phycolichenes Klasa: porosty workowcowe – Ascolichenes Klasa: porosty podstawkowe – Basidiolichenes Na czym polega układ symbiotyczny w Lichenes?: sinica i zielenica ma zdolność przeprowadzania fotosyntezy, zatem wytwarzania materii organicznej z wykorzystaniem wody, dwutlenku węgla, soli mineralnych i promieni słonecznych; grzyb stanowi podłoże (matrycę) do rozwoju sinicy lub zielenicy, tworzy ochronę dla fotobionta, dostarcza mu wodę i sole mineralne. Jeżeli chodzi o surowiec farmaceutyczny to plecha Usnea pochodzić może z różnych gatunków: – brodaczka kępkowa – Usnea hirta (L.) Web. in Mot. – brodaczka zwyczajna – Usnea filipendula Stirton = Usnea dasypoga (Ach.) Rohl. – brodaczka nadobna – Usnea florida (L.) Web. in Wiggers – Usnea plicata (L.) Fries – Usnea barbata (L.) Wiggers – brodaczka najdłuższa – Usnea longissima Ach. Rodzaj Usnea należy do rodziny brodaczkowatych – Usnaceae.

W Polsce brodaczki są pod ochroną. Jednakże często porastają korę drzew przeznaczonych do wyrębu. Gdy drzewa są ścinane – wiadomo, że brodaczki są również wtedy niszczone. Plecha brodaczki zawiera przeciwbakteryjne i antywirusowe kwasy porostowe (kwas usninowy 0,8-2%), pochodne floroglucyny, poliketydy (polimery reszt acylowych powstałe w wyniku dekarboksylacyjnej kondensacji malonylo-CoA, przy udziale syntazy poliketydowe PKS) o właściwościach bakteriostatycznych, przeciwwirusowych i przeciwnowotworowych; polisacharydy (lichenina), kwasy tłuszczowe, lipidy, depsydy, karotenoidy, kwasy laktonowe

Kwas usninowy (usnic acid) ma na tyle silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe, że jest czasem dodawany za granicą do preparatów odkażających jamę ustną i gardło (krople, syropy, tabletki do ssania, cukierki ziołowe), ponadto do płynów i past stomatologicznych, dezodorantów, balsamów, odświeżaczy powietrza i in. Jest to znakomita alternatywa dla antybiotyków, czy sulfonamidów, jak i również wielu konserwantów, czy antyseptyków. Kwas usninowy i jego sole hamują wydzielanie i rozkład łoju, dlatego powstało na ich bazie trochę kosmetyków dla cery trądzikowej i łojotokowej. Niektóre firmy zagraniczne polecają preparaty usninowe do kuracji pobudzających przemianę materii i odchudzających.

Spowodowało to w USA nadużywanie kwasu usninowego i niejednokrotnie do jego przedawkowania. Opisano uszkodzenia wątroby, a nawet zgonu po przedawkowaniu LipoKinetix, zawierającego m.in. sodium usniate, johimbinę, efedrynę, kofeinę i trójjodotyroninę. Oczywiście wrogie ziołowym koncepcjom instytucje i firmy wykorzystują takie przypadki do dyskontowania preparatów ziołowych. Oberwało się nie tylko odważnemu zestawieniu silnych składników w produkcie Lipokinetix, ale i również naszemu niewinnemu porostowi.

W medycynie ludowej nalewka i napar na brodaczkach były i są stosowane w leczeniu stanów zapalnych i zakażeń układu oddechowego i pokarmowego, a także infekcji skóry. Z tego względu, ze jest to surowiec bogaty w goryczki silnie pobudza wydzielanie soków trawiennych, śliny i śluzu, pobudza perystaltykę przewodu pokarmowego, działa wykrztuśnie. Może więc być stosowany przy niestrawności, bezsoczności żołądka, niedoborze śluzu, atonii jelit i zaparciach.

Od dawna zalecano brodaczkę w leczeniu ostrego i chronicznego kaszlu, gruźlicy, trudno gojących się ran, oparzeń, skórnych zmian ropnych, stopy atlety, nowotworów płuc, zapalenia oskrzeli, anginy, krztuśca, gorączki, chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego. W tradycyjnej medycynie chińskiej brodaczki są używane w leczeniu “zatrutej” wątroby, ukąszeń przez węża, trudno gojących się ran, oparzeń, ropni, chorób objawiających się kaszlem, a nawet malarii.

Do leczenia ran stosuje się okłady z wyciągów wodnych i alkoholowych lub wprost sproszkowaną na pył plechę brodaczki (jako zasypka). Doustnie nie przekraczano dawki 6-9 g/dziennie plechy, co odpowiada około 120 mg kwasu usninowego. Na preparaty z brodaczki, jak i zawierające sam kwas usninowy są wrażliwe bakterie beztlenowe i bakterie Gram dodatnie. Hamują namnażanie wirusa Epsteina-Barra, Polio, Herpes simplex, human papillona (brodawczak płciowy). Powstrzymują rozwój Streptococcus aureus i Mycobacterium.

Działają do tego immunomodulująco. Z tego względu, że oddziałują statycznie wobec bakterii i grzybów rozkładających łój i pot oraz hamująco wobec bakterii tworzących osad nazębny i przyczyniających się do próchnicy zębów zapobiegają powstawaniu nieprzyjemnego zapachu skóry oraz w jamie ustnej. Również hamują rozwój bakterii gnilnych w jelicie grubym, zmniejszają wytwarzanie amin i gazów, przez co mogą również zmniejszać ryzyko powstawania niektórych nowotworów jelita grubego. Dlatego uzasadnione wydaje się stosowanie ekstraktów z brodaczki jako składników dezodorantów, wód po goleniu, płynów odświeżających do ust, past do zębów.

Ekstrakt z brodaczki zabija również liczne pierwotniaki pasożytnicze, np. leishmania, trichomonas, amoeba. Istnieje możliwość zastosowania brodaczki w leczeniu rzęsistkowicy pochwy (Trichomonas vaginalis) oraz zakażeń grzybiczych i bakteryjnych pochwy (preparaty doustne i dopochwowe jednocześnie). Działanie przeciwnowotworowe brodaczki odnosi się do nowotworów białaczkowych i macicznych. Ekstrakty hamują też nadmierną proliferację keratynocytów, zatem mogą być wartościowe w leczeniu nadmiernego rogowacenia skóry, łupieżu, rybiej łuski i łuszczycy.

Surowcem jest plecha brodaczki – Thallus Usneae, które należy zbierać w dni bezdeszczowe i suszyć w temp. 20-35 stopni C. Nie zamykać w szczelnych słojach, bowiem surowiec schnie długo, a niedosuszony w słojach ulega zepsuciu. Przechowywać w płóciennych workach w przewiewnym miejscu nie dłużej jak 3 lata. W obrocie handlowym są ekstrakty standaryzowane na zawartość kwasu usninowego Lichen Usnea Extract (98%).

Surowiec przez przetworzeniem rozdrobnić. Nalewkę można przygotowywać z rozdrobnionej świeżej plechy, biorąc 1 część surowca na 5 części alkoholu 50% o temp. 40-50 stopni C. Wytrawiać przynajmniej miesiąc od czasu do czasu wstrząsając. W zależności od schorzenia zażywać doustnie po 3 ml 3-4 razy dziennie. Roztwory sporządzone na spirytusie kamforowym, mrówczanym, salicylowym, wodzie różanej lub sandałowej, zawierające 10-15% nalewki z brodaczki polecam w leczeniu bakteryjnych i wirusowych chorób skóry, np. trądziku, liszaja, zapalenia mieszków włosowych, opryszczki, czyraczności, łojotokowego zapalenia skóry.

Skórę przemywać 2-3 razy dziennie przygotowanym preparatem. W przypadku wirusowych chorób skóry nalewkę z brodaczki rozmieszać z naparem melisowym lub wodą melisową (z dodatkiem olejku melisowego). Działanie fitofarmakologiczne: wykrztuśne, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwpasożytnicze, przeciwdrobnoustrojowe, pobudzające trawienie, rozkurczowe, przeciwnowotworowe.

Wskazania: choroba wrzodowa, owrzodzenia jelit, stany skurczowe jelit, zaparcia, niedobór soków trawiennych, zakażenia przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, w leczeniu wspomagającym nowotworów; zewnętrznie: zakażenia skóry i błon śluzowych narządów płciowych, infekcje oczu, trudno gojące się rany. W kosmetologii: nadmierne rogowacenie skóry, łojotok, nieprzyjemny zapach skóry, trądzik, ropne zmiany skóry, wspomagające leczenie łuszczycy, łupież. W ginekologii: zapalenie pochwy i warg sromowych, pasożytnicze choroby pochwy, infekcje bakteryjne i drożdżakowe dróg rodnych, wirusowe zakażenia narządów płciowych. Przeciwwskazania: ciąża, laktacja.

Działania niepożądane: bóle brzucha, rozwolnienie, zawroty głowy, podwyższony poziomy enzymów wątrobowych.

Preparaty i dawkowanie:

1. Wyciąg wodny: 3 g rozdrobnionej plechy zalać 1 szklanką wody o temp. 70 stopni C, odstawić na 6 godzin, przecedzić. Pić 3 szklanki takiego wyciągu. W tej temperaturze najlepiej przechodzą polisacharydy do wody. Nadaje się również do okładów na rany, zmiany skórne i na oczy oraz do płukania narządów płciowych, ponadto do lewatyw.

2. Nalewka brodaczkowa – Tinctura Usneae: 100 g surowca świeżego lub suchego zalać 300 ml alkoholu 50%, macerować miesiąc, co 3-5 dni wstrząsając. Przecedzić. Doustnie stosować 2 ml nalewki 3 razy dziennie. Można stosować do przemywania zmian chorobowych na skórze. 1 łyżkę nalewki rozmieszać z 200 ml wody i stosować do płukanek, irygacji, okładów, przemywania, płukania włosów. Nalewka taka może być użyta jako składnik do globulek dopochwowych i do czopków doodbytniczych (500 mg na czopek/globulkę).

3. Nalewka brodaczkowa na ciepło – Tinctura Usneae: 100 g surowca świeżego lub suchego zalać 500 ml alkoholu 50% o temp. 40-50 stopni C, macerować miesiąc, co 3-5 dni wstrząsając. Przecedzić. Doustnie stosować 3-4 ml nalewki 3 razy dziennie. Ponadto po rozcieńczeniu wodą do przemywania, płukanek, irygacji. Jako składnik dezodorantów naturalnych, lotio, toników, szamponów (15-20%).

4. Mikstura na zakażenia i nieżyty układu oddechowego:

Rp. Nalewka brodaczkowa 1:5 – 25 ml Nalewka z hyzopu, cząbru lub tymianku 1:5 na alkoholu 50-60% – 25 ml Nalewka propolisowa 12,5 ml Nalewka na mydlnicy lub Sarsaparilla (Smilax) 1:5 na alkoholu 40% – 12,5 ml Nalewka z anyżu gwiazdkowego 1:5 na alkoholu 50-60% 12,5 ml Nalewka z korzenia lukrecji 1:5 na alkoholu 50% – 12,5 ml Miód lub syrop klonowy 100 ml Wymieszać. Zażywać 4 razy dziennie po łyżce przy kaszlu, katarze, utrudnionym oddychaniu, infekcji dróg oddechowych.

5. Mikstura na zakażenia bakteryjne i grzybowe oraz parazytozy przewodu pokarmowego: Rp. Nalewka brodaczkowa 1:5 – 25 ml Nalewka wrotyczowa 1:5 na alkoholu 66-70% – 12 ml Nalewka piołunowa 1:5 na alkoholu 66-70% – 12 ml Nalewka glistnikowa 1:5 na alkoholu 70% – 12 ml Nalewka na kardamonie 1:5 na alkoholu 60% 12 ml

Nalewka z kurkumy 1:5 na alkoholu 70% 12 ml Nalewka na mydlnicy lub Sarsaparilla (Smilax) 1:5 na alkoholu 40% – 10 ml

Nalewka na znamionach szafranu 1 g surowca/100 ml alkoholu 60% 3 ml Olejek sandałowy naturalny 1 ml Olejek anyżowy 1 ml Wymieszać. 1 łyżkę mikstury wlać do 200 ml wody Zuber, wymieszać i wypić na czczo. Po 4 godzinach zastosować środek przeczyszczający, np. senes, kruszynę, rzewień, szakłak. Kurację powtórzyć za 5 dni.

W handlu zagranicznym są rozmaite połączenia brodaczki Usnea z innymi ziołami, np. z liściem mącznicy – do leczenia infekcji układu moczowego; z propolisem – przy skłonnościach do nieżytów układu oddechowego itd. usneauvaursi_guttaeusnea_tropfen Przykładowe preparaty z Usnea. Komisja E w monografii nr 80 z 27 kwietnia 1989 r. pozytywnie oceniła Usnea species: działanie przeciwdrobnoustrojowe; sposób użycia – przetwory surowca w tabletkach do ssania zawierające przetwory w ilości odpowiadającej 100 mg surowca, 3-6 razy dziennie po 1 tabletce do ssania. Zakres stosowania: stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej i gardła.

https://rozanski.li/2921/usnea-brodaczka-w-leczeniu-infekcji-i-jako-amarum/