Lucerna siewna (alfalfa) – Medicago sativa Linne należy do rodziny motylkowatych – Papilionaceae (bobowate – Fabaceae). Rodzaj lucerna obejmuje ok. 60 gatunków roślin jednorocznych, bylin i krzewinek, pochodzących z Europy, Azji i Afryki. Lucerna siewna jest byliną, dorastającą do 90 cm wys. o liściach złożonych z 3 listków odwrotnie jajowatych. Kwiatostan jest podłużnie jajowaty, kwiaty motylkowe o koronie fioletowej z ciemniejszymi żyłkami. Kwiaty zawierają 10 pręcików, przy czym 9 jest zrośniętych, a jeden wolny. Słupek 1. Owocem jest skręcony strąk. Nasiona owalne, jasnobrązowe. Lucerna wytwarza długie, zgrubiałe korzenie, nawet do 10 m długości. Pochodzi z południowo-wschodniej części Europy i Północnej Afryki. Kwitnie od maja do września. Lucerna siewna nie należy do roślin leczniczych /lekarskich/ o długich tradycjach stosowania w medycynie ludowej i oficjalnej. Choć była opisywana od starożytności, to jednak głównie dopatrywano się jej wartości i użyteczności w kontekście rośliny paszowej. Ziele nie miało większego znaczenia w dawnym lecznictwie.

Lucerna siewna, Swarzędz, 2017, czerwiec.

Istnieją wzmianki o wykorzystywaniu lucerny w medycynie starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu, ponadto w krajach Bliskiego Wschodu, w Indiach i w rejonach Afryki będących pod wpływem medycyny arabskiej. Stosowana w medycynie ajurwedyjskiej (Ayurveda) i arabsko-perskiej Unani. Lucerną zainteresowano się jako rośliną leczniczą i pokarmową dla ludzi, gdy poszukiwano nowych źródeł izoflawonów i białek (XX-XXI wiek). Lucerna siewna znajduje się w katalogu nowej żywności z akceptacją EFSA. W 2009 roku EFSA zaopiniowała bezpieczeństwo stosowania koncentratu z lucerny zasobnego w składniki odżywcze, w kontekście nowej żywności: alfalfa protein concentrate (APC), consists of a complex of protein (45-60 %), minerals (Ca, Fe, Mg), and vitamins (A, D, E, K). APC is extracted from lucerne (Medicago sativa spp. sativa) also known as alfalfa (Scientific Opinion on the safety of ‘Alfalfa protein concentrate’ as food Scientific Opinion of the Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (Question No EFSA-Q-2008-031) Adopted on 13 March 2009. The EFSA Journal (2009) 997, 1-19). Lucerna jako składnik żywności funkcjonalnej, suplementów diety i preparatów farmaceutycznych jest najszerzej stosowana w USA i Kanadzie. Państwowe instytucje związane z bezpieczeństwem żywności i leków opublikowały monografie dla lucerny, w których znalazła się charakterystyka surowca, skład chemiczny, zastosowanie, dawkowanie i aspekty bezpieczeństwa stosowania (interakcje, synergizm, działania uboczne; patrz Health Canada, www.hc-sc.gc.ca; Monograph: Alfalfa, January 22, 2008; United States Departament of Agriculture, NRCS, Plant Fact Sheet, ALFALFA Medicago sativa L. Plant Symbol = MESA). Niewątpliwie istnieje możliwość wykorzystania lucerny jako alternatywy dla soi w zakresie pozyskania białka i kompleksów fitoestrogenów.

Lucerna siewna, Swarzędz, 2017, czerwiec.

Surowcem zielarskim jest korzeń, ziele i kwiatostany lucerny – Radix, Herba et Flos Medicago sativae. Niewielu polskich autorów podręczników zielarstwa i fitoterapii uwzględnia lucernę jako roślinę lekarską. Kwitnące wierzchołki lucerny należy ścinać w początkach i w czasie kwitnienia, suszyć w ciemnym miejscu, w naturalnej temperaturze. Surowiec można również przetwarzać od razu po zebraniu, w stanie świeżym. Kwiatostany z górnymi liśćmi i pączkami, ziele w początkach i w czasie kwitnienia oraz liście lucerny zawierają kwasy organiczne (jabłkowy, maleinowy, malonowy, chinowy, fumarowy, alfa-ketoglutarowy, szikimowy), aminokwasy, kumaryny (medikagol, skopoletyna), izoflawony 0,5-3% (kumestrol, biochanina A, daidzeina, formononetyna, genisteina), saponiny – 2-3% (aglikony: kwas medikagenowy, sojasapogenole A-F, hederagenina), fitosterole (kampesterol, cykloartenol, beta-sitosterol, alfa-spinasterol, stigmasterol), witaminy (karotenoidy, B1, B2, B6, B12, C, E, K1) oraz alkaloidy (stachydryna, trygonelina, homostachydryna).

Ziele lucerny zbierane w początkach kwitnienia zawiera nawet 24% białka. W czasie kwitnienia górne odcinki pędów zawierają 18-20% białka. W popiele z lucerny stwierdzono znaczne ilości wapnia, fosforu, potasu i manganu, żelaza, cynku oraz miedzi. Wśród aminokwasów zidentyfikowano walinę, lizynę, argininę, leucynę, izoleucynę, tryptofan, fenyloalaninę, metioninę i treoninę. Zawartość beta-karotenu wynosi 6,24 mg/100 g. Lucerna jest zasobna w barwniki) chlorofil, zeaksantyna, beta-karoten, kryptoksantyna, wiolaksantyna, flawoksantyna).

Wg dra Georga Dragendorffa (1836-1898 r.) Medicago sativa L. była stosowana w starożytnej Grecji jako pasza dla zwierząt (powołując się na Teofrasta – 370-287 r. p.n.e.). Nasiona lucerny w Indiach uznane były za środek poronny (abortivum). Wiadomo też, że lucerna miała znaczenie w medycynie starożytnego Rzymu, a także w krajach arabskich. Jest to środek moczopędny i gojący rany. Mój idol dr med. Gerhard Madaus (1890-1942) opisał najdokładniej stosowanie lucerny (alfalfa) w historii medycyny. Wg G. Madausa była opisana przez Pliniusza. Stosowana przez Lonicerusa (1528-1586), a także Gerarda Johnsona (John Gerarde 1545-1612) w leczeniu chorób oczu. Philipp Lorenz Geiger (1785-1836) w swoim dziele Handbuch der Pharmacie (1837–1843) przedstawił lucernę jako zioło pozbawione zauważalnego działania leczniczego. Dr Madaus zwrócił uwagę, że lucerna jest polecana w USA i Brazylii w leczeniu cukrzycy i chorób reumatycznych. W Niemczech lucernę w leczeniu cukrzycy rozpowszechnił dr Fritz Donner (1896-1979), szczególnie w postaci preparatów homeopatycznych. Sam dr Madaus zalecał lucernę w leczeniu cukrzycy i obrzęku śluzowatego (myxoedema).

Świeże wierzchołki kwitnące lub świeże ziele kwitnące lucerny zalecał rozdrobnić na pulpę (blender) i zażywać 3 razy dziennie po ½ łyżeczki. Współcześnie żyjący świetny autor i fitoterapeuta dr Gazmend Skenderi (2003) uważa lucernę za alternatywę dla Kudzu, czerwonej koniczyny i soi. Lucerna zawiera daidzeina i formononetynę, a także kumestany o działaniu estrogennym. Jest zdania, że brak na razie doniesień o działaniu negatywnym lucerny. Zaleca preparaty lucerny w okresie przekwitania. Z kolei Linda Skidmore-Roth (red.) w Mosby’s Handbool of Herbs & Natural Supplements (2010) zaprezentowała lucernę jako dobry środek moczopędny, zwiększający krzepliwość krwi, przeciwmiażdżycowy (hipocholesterolemiczny), przeciwzapalny na gruczoł krokowy i przeciwkamiczy w układzie moczowym. Lucerna znosi zaburzenia trawienne i łagodzi choroby reumatyczne. Należy do ziół alkalizujących organizm (odkwaszających) i odżywczych (troficznych). Lucerna nasila działanie lukrecji, chmielu, kudzu, soi, koniczyny, juki, łopianu, szanty, tymianku i pluskwicy, szczególnie w kierunku wpływu estrogennego. Według prof. Karla Hillera i prof. Matthiasa F. Melziga (2010) lucerna jest środkiem wzmagającym asymilację (anabolizm) – Roborans i dobrym środkiem wzmacniającym. Współczesne badania dowiodły wpływ antybakteryjny wyciągów z lucerny wobec licznych bakterii chorobotwórczych, np. Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus (patrz: Shital S. Chavan, Ravindra S. Jadhav, Kavita S. Khemnar and Vishal B. Tambe, Evaluation of Antibacterial Activity and Phytochemical Screening of Medicago sativa Leaves. International Journal of Current Research and Academic Review. ISSN: 2347-3215 Volume 3 Number 5 (May-2015) pp. 308-313). Właściwości przeciwgrzybicze wykazują glikozydy trójterpenowe ( Abbruscato P, Tosi S, Crispino L, Biazzi E, Menin B, Picco AM, Pecetti L, Avato P, Tava A., Triterpenoid glycosides from Medicago sativa as antifungal agents against Pyricularia oryzae. J Agric Food Chem. 2014 Nov 19;62(46):11030-6). Wskazania do stosowania preparatów z lucerny: zaburzenia okresu przekwitania, osłabienie serca, spadek masy mięśni, osłabienie mięśni, osłabienie psychiczne, owrzodzenia przewodu pokarmowego, skąpomocz, kuracje odtruwające, osłabienie po przebyciu przewlekłych chorób, spadek odporności na infekcje bakteryjne i grzybicze, kuracje regenerujące wątrobę i trzustkę, kamica moczowa, choroba Hashimoto, choroby reumatyczne, łuszczyca, depresja, stany nerwicowe, cukrzyca, miażdżyca, choroby degeneracyjne układu nerwowego, alergia. Przeciwwskazania: ciąża, laktacja, nowotwory estrogenozależne. Preparaty galenowe i posologia.

Maceraty ze świeżego ziela lucerny stosowane są w dawce 50 ml 2 razy dziennie w menopauzie, przy niskim poziomie estrogenów i wysokim poziomie androgenów, przy skąpych miesiączkach, wysokim poziomie cholesterolu we krwi, przy cukrzycy i chorobie wrzodowej żołądka. Podobnie działa pulpa uzyskana przez zblendowanie świeżego surowca z niewielką ilością wody zdrojowej lub płynu Ringera. Taką papkę lucernową zaleca się zażywać 2-3 razy dziennie po 1 łyżeczce przez minimum 30 dni. Macerat i pulpa lucernowa podnoszą stężenie czynników krzepnięcia krwi. Dlatego są zalecane przy niedoborze witaminy K oraz przy skłonnościach do krwawych wylewów podskórnych, sińców i krwiaków. Hamują krwotoki z nosa. Macerat na płynie Ringera działa immunostymulująco.

Pulpa i macerat warto stosować do okładów na trudno gojące się rany, oparzenia, odleżyny, atopowe zapalenie skóry, zmiany troficzne skóry i liszaje. Okłady z maceratu leczą stany zapalne i infekcje bakteryjne oraz grzybicze oczu. Wodno-alkoholowe wyciągi z lucerny wpływają przeciwbakteryjnie, fungistatycznie (np. wobec Candida, Geotrichum) kardiotonicznie, moczopędnie, wykrztuśnie, ogólnie wzmacniająco. W celu przygotowania wyciągu wodno-alkoholowego należy zalać świeży rozdrobniony surowiec (100 g) alkoholem 25-40% (700-1000 ml), pozostawić w ciemnym miejscu na przynajmniej 1 tydzień, po czym przefiltrować. Zażywać doustnie 1-2 razy dziennie po 15 ml. Wcierać w skórę przy łysieniu androgenicznym, po umyciu włosów.

Napar z suchego ziela lub kwiatostanu lucerny jest najmniej wartościowy. Działa jedynie moczopędnie, pobudza trawienie i apetyt, wzbudza wydzielanie żółci, lekko uspokaja. U dzieci wykazuje wpływ rozkurczowy i przeciwnerwicowy. 1 łyżkę kwiatostanów zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić pod przykryciem na 20 minut, przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 100 ml. Naparem można przemywać skórę zmęczoną, zanieczyszczoną toksynami, suchą, ze stanem zapalnym.

Okłady za naparu na oczy (15-20-minutowe) również łagodzą podrażnienia i usuwają obrzęk, wysięk i zmęczenie. Lucerna w kosmetyce i dermatologii może mieć duże znaczenie w pielęgnacji i leczeniu skóry: atopowe zapalenie skóry, trudno gojące się rany, odleżyny, zatrucia skóry, kuracje odżywcze i odmładzające, wypadanie włosów, przedwczesne siwienie włosów, skóra sucha, pomarszczona, zmęczona. Nalewka lucernowa (1:5 na alkoholu 40%), sok z lucerny lub zhomogenizowana pulpa z ziela, albo kwiatostanu powinny stanowić w kosmetyku 5-15%. Najlepsze podłoża dla preparatów kosmetycznych/dermatologicznych z lucerną: woda zdrojowa, płyn Ringera, lanolina, euceryna, smalec, masło Shea, tłuszcz kokosowy, olej lniany, olej konopny, olej z lnianki (rydzowy), oliwa z oliwek nierafinowana. Wg oficjalnych monografii zalecane dawki wysuszonego ziela lucerny wynoszą od 9 do 30 g dziennie. Ekstrakty płynne 1:1 na alkoholu 25% – 5-10 ml 3 razy dziennie (Spiteri M., Herbal Monographs including Herbal Medicinal Products and Food Supplements. Department of Pharmacy University of Malta 2011, s. 2-3; Health Canada, www.hc-sc.gc.ca; Monograph: Alfalfa, January 22, 2008).

https://rozanski.li/4971/ziele-i-kwiatostan-lucerny-siewnej-herba-et-flos-inflorescentia-medicago-sativae-w-praktycznej-fitoterapii/