Wietlica samicza – Athyrium filix-femina (L.) Roth (niem. Wald-Frauenfarn, Gemeiner Waldfarn; fr. Fougere femelle, ital. Felce femmina, retorom. Felesch cumin) należy do rodziny Athyriaceae (w systemie K. Kostrakiewicza z 1963 r. oraz wzorowanych na systematyce Wettsteina, ponadto w układzie E. Warming’a z 1902 r., Englera i Prantl’a z 1888 r. – do rodziny Polypodiaceae). Jest paprocią pospolitą w lasach Polski i Szwajcarii. Wytwarza krótkie i grube kłącze. 

Surowcem zielarskim jest kłącze wietlicy samiczej – Rhizoma Anthyrii filicis feminae (Rhizoma Filicis-feminae, często zapisywane w starych źródłach niepoprawnie gramatycznie Rhizoma Filix Femina), zbierane jesienią. Powinno być suszone szybko, w przewiewnym miejscu. mangiferyna Mangiferyna, C19H18O11, czyli 2-beta-D-Glucopyranosyl-1,3,6,7-tetrahydroxy-9H-xanthen-9-one, obecna w wietlicy samiczej hamuje procesy nowotworowe. Surowce bogate w mangiferynę mogą być pomocne w leczeniu nefropatii cukrzycowej (patrz praca: Mangiferin Prevents Diabetic Nephropathy Progression in Streptozotocin-Induced Diabetic Rats, autorstwa Xuan Li, Xiaobing Cui, Xiaoyu Sun, Xiaodong Li and Quan Zhu, Wei Li; Phytother. Res. (2009) Published online in Wiley InterScience (www.interscience.wiley.com) DOI: 10.1002/ptr.3045).

Składniki aktywne: ekdyzon (ekdyzony – substancje hormonalne – sterydowe dla stawonogów, zapewniające linienie; u człowieka mogą dawać efekt anaboliczny, jednakże wymaga to potwierdzenia badaniami; wiadomo jednak, że rośliny bogate w fitoekdysteroidy działają adaptogennie i anabolicznie, ponadto wzmacniająco); garbniki 6-9%, ksantonoidy (xanthonoids), głównie 1,3,6,7-tetrahydroxyxanthone-C2-beta-D-glukozyd (działa przeciwwirusowo, antyoksydacyjnie, fungistatyczne, przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo /patrz praca: Cancer Lett. 2001 Feb 26;163(2):163-70. The inhibitory effects of mangiferin, a naturally occurring glucosylxanthone, in bowel carcinogenesis of male F344 rats. Yoshimi N, Matsunaga K, Katayama M, Yamada Y, Kuno T, Qiao Z, Hara A, Yamahara J, Mori H.; Mangiferin, an Anti-HIV-1 Agent Targeting Protease and Effective against Resistant Strains Rui-Rui Wang, Yue-Dong Gao, Chun-Hui Ma, Xing-Jie Zhang, Cheng-Gang Huang; Molecules 2011, 16(5), 4264-4277/; kwasy fenolowe, saponiny sterydowe – w tym osladyna = osladin (C45H74O17; olejek eteryczny, żywica, goryczki, flawonoidy /Compendia of World’s Medicinal Flora; Science Publishers Enfield Jersey Plymouth 2006/. Osladin Osladyna – saponina sterydowa o słodkim smaku, występująca obok polipodozydów (również słodkich) m.in. w Athyrium oraz w Polypodium vulgare L. (paprotka zwyczajna)

Działanie fitofarmakologiczne: ściągające i przeciwzapalne na przewód pokarmowy, przeciwzapalne ogólnie, wzmagające wydzielanie żółci; poprawiające trawienie; przeciwbiegunkowe; antybakteryjne, przeciwwirusowe, antynowotworowe, przeciwcukrzycowe, “czyszczące krew” (odtruwające); wykrztuśne. Wskazania: zaburzenia trawienia i wchłaniania pokarmu; zespół jelita nadwrażliwego, kandydoza i infekcje bakteryjne oraz wirusowe przewodu pokarmowego; cukrzyca; nowotwory; ogólnoustrojowe stany zapalne, w tym reumatyzm; nieżyty układu oddechowego, w tym uporczywy kaszel, zapalenie oskrzeli i krtani.

Zastosowanie w dawnej medycynie: nieżyty układu pokarmowego i oddechowego.

Preparaty i dawkowanie:

Odwar – Decoctum Athyrii: 1 łyżka czubata rozdrobnionych kłączy na 1 szklankę wody, gotować pod przykryciem 5-8 minut, odstawić na 20-30 minut, przecedzić. Przy nieżytach układu oddechowego dodać miód, propolis, sok malinowy. Pić 2 razy dziennie po 1/2 szklanki. Przy schorzeniach układu oddechowego 4 razy dziennie po 50 ml. W chorobach przewlekłych 1 szklanka odwaru raz dziennie. Przy nowotworach 2 szklani odwaru dziennie. Kłącze lepiej jest ekstrahowane po uprzednim zwilżeniu alkoholem 40-70%, a potem dopiero zalaniu wodą.

Vinum Athyrii: 1 część kłączy Athyrium świeżych lub suchych i dobrze rozdrobnionych zalać 5 częściami wina czerwonego lub białego wytrwanego; doprowadzić do wrzenia, odstawić w szczelnym słoju na 3 dni, przefiltrować. 1 raz dziennie 1 lampka wina wietlicowego przy wszystkich wcześniej wymienionych chorobach.

Odwarem z kłączy przemywać skórę zniszczoną, z wypryskami, przebarwieniami, uporczywymi stanami zapalnymi i skłonną do przedwczesnego starzenia. Odwar z wietlicy działa antyseptycznie, przeciwzapalnie, rozjaśniająco, nawilżająco na skórę, ponadto opóźnia procesy starzenia.

https://rozanski.li/2452/wietlica-samiczaathyrium-filix-femina-l-roth-w-dawnym-ziololecznictwie/